در زمان عقد نکاح، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که میان زوجین مورد توافق قرار می‌گیرد، مهریه است. مهریه نه‌تنها جنبه مالی دارد، بلکه به عنوان پشتوانه‌ای برای زوجه نیز در نظر گرفته می‌شود. اما نکته قابل توجه این است که نوع تعیین مهریه اینکه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه نقش بسیار مهمی در امکان و نحوه مطالبه آن ایفا می‌کند. بسیاری از زوج‌ها بدون آگاهی کافی از تفاوت‌های این دو نوع مهریه تصمیم‌گیری می‌کنند و همین موضوع می‌تواند در آینده مشکلات حقوقی و خانوادگی زیادی ایجاد کند. در این مقاله به بررسی دقیق تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مزایا، معایب و نکات مهم حقوقی آن خواهیم پرداخت تا بتوانید با دیدی روشن‌تر برای آینده تصمیم بگیرید.
مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه چیست؟
پیش از بررسی تفاوت‌های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، لازم است ابتدا با تعریف هر یک و نحوه مطالبه آن‌ها در قانون آشنا شویم.
مهریه عندالمطالبه چیست؟
مهریه‌ای است که زوجه به محض وقوع عقد نکاح مالک آن می‌شود و می‌تواند در هر زمان که بخواهد مهریه خود را مطالبه کند؛ فارغ از اینکه شوهر تمکن مالی داشته باشد یا خیر. در این حالت، مرد موظف به پرداخت مهریه است.
مهریه عندالاستطاعه چیست؟
مهریه‌ای است که زوجین در ضمن عقد به آن اشاره کرده و بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی در مورد آن توافق کرده‌اند. در این نوع مهریه، اگر استطاعت مالی مرد ثابت نشود، زوجه نمی‌تواند مهریه خود را مطالبه کند. اثبات توانایی مالی شوهر، شرط اصلی برای الزام او به پرداخت است.
نحوه رسیدگی مهریه
اگر مهریه عندالمطالبه باشد، دادگاه در صورت اعتراض زن، مرد را ملزم به پرداخت مهریه می‌کند. مرد نمی‌تواند از پرداخت آن خودداری کند. این موضوع دقیقاً برعکس مهریه عندالاستطاعه است. چرا که اگر زن نتواند در دادگاه اثبات کند که مرد توانایی مالی دارد، نمی‌تواند او را ملزم به پرداخت مهریه نماید.
عواقب نپرداختن مهریه توسط مرد
در مهریه عندالمطالبه، زن می‌تواند با ارائه دادخواست حقوقی، مهریه خود را مطالبه کند. و اگر مرد تا سقف ۱۱۰ سکه آن را پرداخت نکند، زن می‌تواند تقاضای حکم جلب وی را داشته باشد. اما در مهریه عندالاستطاعه، چنین امکانی وجود ندارد و تا زمانی که استطاعت مالی مرد اثبات نشود، نمی‌توان او را اجبار به پرداخت کرد.
لازم به ذکر است که نحوه پرداخت مهریه، چه به صورت عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه، بستگی به توافق زوجین در ضمن عقد نکاح دارد.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
در تفاوت بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه باید گفت:
۱. مطالبه فوری یا وابسته به توان مالی
اگر مهریه در ضمن عقد به صورت عندالمطالبه باشد، زن می‌تواند بلافاصله خواستار دریافت مهریه خود شود و با اقامه دعوا، الزام مرد را به پرداخت آن بخواهد. این نوع مهریه به نفع زن تلقی می‌شود.
در مقابل، مهریه عندالاستطاعه بیشتر جنبه حمایتی برای مرد دارد؛ به این معنا که تنها در صورت اثبات توانایی مالی مرد، دادگاه او را به پرداخت مهریه ملزم می‌کند. در نتیجه، ممکن است زن هیچ‌گاه نتواند به حق خود برسد، اگر همسرش توان مالی نداشته باشد.
۲. ضمانت اجرای کیفری
عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه ضمانت اجرای کیفری دارد. اگر مرد از پرداخت آن خودداری کند، زن می‌تواند با ارائه دادخواست، الزام او را بخواهد و در صورت امتناع، تقاضای صدور حکم جلب کیفری نماید.
اما در مورد مهریه عندالاستطاعه، اگر زن نتواند توان مالی مرد را اثبات کند، نه تنها پرداخت الزامی نمی‌شود، بلکه امکان درخواست جلب نیز از بین می‌رود.
۳. تفاوت در روند رسیدگی
در مورد مهریه عندالمطالبه، روند رسیدگی ساده‌تر و سریع‌تر است. به‌محض ارائه درخواست از سوی زن، پرونده وارد جریان رسیدگی می‌شود.
در حالی که در مهریه عندالاستطاعه، به دلیل لزوم بررسی توانایی مالی مرد، رسیدگی زمان‌بر است و ممکن است در نهایت با رد درخواست زن مواجه شود.
جدول تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
این جدول، به‌صورت خلاصه و مفید، تفاوت‌های اساسی میان مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه را در شش محور مهم تعیین می‌کند.
| ملاک مقایسه | مهریه عندالمطالبه | مهریه عندالاستطاعه |
|---|---|---|
| زمان مطالبه | بلافاصله پس از عقد، قابل مطالبه است. | تنها در صورت اثبات توانایی مالی مرد قابل مطالبه است. |
| نیاز به اثبات تمکن مالی | ❌ نیازی ندارد. | ✅ زن باید اثبات کند. |
| ضمانت اجرای کیفری | ✅ تا سقف ۱۱۰ سکه امکان جلب وجود دارد | ❌ ندارد |
| فرایند رسیدگی در دادگاه | سریع‌تر و ساده‌تر | پیچیده‌تر و زمان‌بر |
| میزان حمایت قانونی | بیشتر به نفع زن | بیشتر به نفع مرد |
| ریسک دریافت مهریه | کمتر – احتمال دستیابی به مهریه بالاست. | بیشتر – اگر مرد تمکن نداشته باشد، احتمال عدم دریافت وجود دارد. |
بررسی مزایا و معایب مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
اگر بخواهیم مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه را از نظر مزایا و معایب بررسی کنیم، باید گفت:
✅ ۱. حق مطالبه فوری در مهریه عندالمطالبه
در صورتی که مهریه از نوع عندالمطالبه باشد، این موضوع به نفع زن خواهد بود؛ چرا که می‌تواند در هر زمان، مهریه خود را مطالبه کند و با طرح دعوا، الزام مرد به پرداخت را بخواهد. در این نوع مهریه، نیازی به اثبات توانایی مالی مرد نیست و زن می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان به حق قانونی خود برسد.
❌ اثبات تمکن مالی در مهریه عندالاستطاعه
ولی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد و مرد توانایی مالی نداشته باشد و زن نیز نتواند این توانایی را اثبات کند، الزام قانونی برای پرداخت وجود نخواهد داشت. در این حالت، زن برای اثبات تمکن مالی مرد باید به اسناد و مدارک محکمه‌پسند مانند فیش حقوقی، حساب‌های بانکی، مدارک مالکیت و سایر مستندات مالی استناد کند تا بتواند از دادگاه، الزام مرد به پرداخت مهریه را بخواهد.
✅ ۲. ضمانت اجرای کیفری در مهریه عندالمطالبه
در رابطه با مهریه عندالمطالبه، امکان مطالبه فوری و ضمانت اجرای کیفری نیز وجود دارد. یعنی اگر مرد از پرداخت خودداری کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قانونی، حکم جلب او را درخواست کند.
❌ فقدان ضمانت کیفری در مهریه عندالاستطاعه
اما در خصوص مهریه عندالاستطاعه، نه تنها ضمانت اجرای کیفری وجود ندارد، بلکه زن بدون اثبات توان مالی مرد نمی‌تواند خواستار پرداخت مهریه شود.
✅ ۳. سرعت رسیدگی در مهریه عندالمطالبه
در مواردی که مهریه عندالمطالبه تعیین شود، روند رسیدگی در دادگاه سریع‌تر انجام می‌شود و زن می‌تواند به حق قانونی خود دست پیدا کند.
❌ احتمال رد دعوی در مهریه عندالاستطاعه
اما اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، روند رسیدگی طولانی‌تر خواهد بود و اگر زن نتواند توانایی مالی مرد را اثبات کند، مهریه‌ای به وی تعلق نمی‌گیرد و دعوی او رد می‌شود.
سخن آخر
مهریه عندالمطالبه به نفع زن و مهریه عندالاستطاعه به نفع مرد است. انتخاب بین این دو بستگی به توافق زوجین دارد. اما اگر هدف، حفظ حقوق مالی زوجه در آینده باشد، بهتر است مهریه به صورت عندالمطالبه تعیین شده و در عقدنامه درج شود. برای دریافت راهنمایی و مشاوره تخصصی درباره نحوه مطالبه مهریه، می‌توانید با گروه وکلای پیام مشاور در ارتباط باشید. ما به‌صورت۲۴ ساعته در کنارتان هستیم.
سوالات متداول
۱. اگر در ضمن عقد به نوع مهریه اشاره نشده باشد، مهریه چگونه تعیین می‌شود؟
در صورتی که در عقدنامه نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) مشخص نشده باشد، اصل بر عندالمطالبه بودن مهریه است. یعنی زن هر زمان بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن خواهد بود، بدون نیاز به اثبات استطاعت مالی. فقط زمانی که زوجین به‌صورت صریح و مکتوب توافق کنند، مهریه می‌تواند عندالاستطاعه در نظر گرفته شود.
۲. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، نحوه پرداخت آن چگونه است؟
در این حالت، زن باید توانایی مالی مرد را با مستندات کافی اثبات کند تا بتواند الزام او را به پرداخت مهریه از دادگاه بخواهد.
۳. آیا می‌توان نوع مهریه را در ضمن عقد از عندالمطالبه به عندالاستطاعه یا بالعکس تغییر داد؟
بله، با توافق طرفین می‌توان نوع مهریه را پس از عقد تغییر داد. و آن را از عندالمطالبه به عندالاستطاعه یا بالعکس تبدیل کرد. مشروط بر اینکه این توافق به صورت رسمی به ثبت برسد تا واجد اثر قانونی باشد.
